Page 62 - สารานุกรมพืช ในประเทศไทย (ฉบับย่อ) เฉลิมพระเกียรติสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ E-BOOK โดย พระครูโสภณวีรานุวัตร, ดร. วัดป่า สุพรรณบุรี.

กะป้อดอย
สารานุกรมพืชในประเทศไทย

สกุล Strobocalyx (Blume ex DC.) Spach เคยถูกยุบให้อยู่ภายใต้สกุล
Gymnanthemum และ Vernonia มี 7 ชนิด พบที่อินเดีย จีนตอนใต้ เอเชีย
ตะวันออกเฉียงใต้ ชื่อสกุลมาจากภาษากรีก “strobe” บิดเป็นเกลียว “kalyx”
ถ้วย ตามลักษณะของวงใบประดับรูปถ้วยเรียงซ้อนเหลื่อมคล้ายบิดเป็นเกลียว
เอกสารอ้างอิง
Chen, Y. and M.G. Gilbert. (2011). Asteraceae (Vernonia arborea). In Flora of
China Vol. 20-21: 358.
Robinson, H., S.C. Keeley, J.J. Skvarla, and R. Chan. 2008. Studies on the
Gymnantheminae (Vernonieae: Asteraceae) III: restoration of the genus
Strobocalyx and the new genus Tarlmounia. Proceedings of the Biological
กะทกรกสยาม: ช่อดอกสั้น ก้านช่อสั้นมากหรือไร้ก้าน กลีบเลี้ยงและกลีบดอกล้ายกัน กะบังเรียง 2 วง มี 1-2 ผล
ในแต่ละช่อ (ภาพ: ภูฝอยลม เลย - MT) Society of Washington 121: 19-33.
กะป้อดอย
Torenia cordifolia Roxb.
วงศ์ Linderniaceae
ไม้ล้มลุก สูงได้ถึง 40 ซม. มีขนยาวประปรายตามสันของล�าต้น ข้อ ก้านใบ
แผ่นใบ ก้านดอก และกลีบเลี้ยง ใบรูปไข่หรือแกมรูปขอบขนาน ยาว 1.5-5 ซม.
โคนกลมหรือเว้าตื้น ๆ ขอบใบจักฟันเลื่อย ก้านใบยาว 0.2-1.7 ซม. ดอกออกเป็น กะพวมพร้าว: ช่อดอกแบบช่อกระจุกแน่นแยกแขนง ดอกรูปกรวย มี 3-5 ดอก ในแต่ละช่อ ติดบนวงใบประดับที่
กระจุกคล้ายช่อซี่ร่ม มี 2-8 ดอก ก้านดอกยาว 0.5-4 ซม. กลีบเลี้ยงยาว 0.7-1 ซม. เรียงซ้อนเหลื่อม ก้านเกสรเพศเมียแยก 2 แฉก เรียวยาวม้วนงอ (ภาพ: แว้ง นราธิวาส - MP)
ขยายในผล หลอดกลีบมีสันเป็นครีบ 5 อัน กว้างประมาณ 1 มม. ดอกสีม่วง ยาว
1.3-2 ซม. กลีบบนปลายเว้าตื้น โคนก้านชูอับเรณูคู่ล่างมีเดือยรูปเส้นด้ายยาว กะเพรา
ประมาณ 0.5 มม. ผลรูปขอบขนาน ยาว 7-8 มม. มีกลีบเลี้ยงหุ้ม (ดูข้อมูลเพิ่มเติมที่ Ocimum tenuiflorum L.
แววมยุรา, สกุล) วงศ์ Lamiaceae
พบที่อินเดีย ภูฏาน จีนตอนใต้ พม่า กัมพูชา และเวียดนาม ในไทยพบทาง ไม้ล้มลุก สูงได้ถึง 1 ม. ล�าต้นเป็นเหลี่ยม มีขนต่อม ขนยาว หรือขนสั้นนุ่ม
ภาคเหนือ และภาคตะวันตกเฉียงใต้ ขึ้นตามชายป่า ทุ่งหญ้า หรือเขาหินปูน ความสูง ตามล�าต้น แผ่นใบ ช่อดอก ใบประดับ ก้านดอก และกลีบเลี้ยง ใบเรียงตรงข้าม
700-1300 เมตร รูปรีหรือรูปขอบขนาน ยาว 0.5-4.5 ซม. ก้านใบยาว 0.5-1.5 ซม. ช่อดอกแบบ
ช่อกระจุกรอบแกนช่อห่าง ๆ คล้ายช่อเชิงลด ยาวได้ถึง 10 ซม. ใบประดับรูปไข่
เอกสารอ้างอิง
Hong, D., H. Yang, C.L. Jin, M.A. Fischer, N.H. Holmgren and R.R. Mill. (1998). ยาว 2-3 มม. ก้านดอกขยายในผล ยาว 2.5-4 มม. กลีบเลี้ยงและกลีบดอกรูปปากเปิด
In Flora of China Vol. 18: 39. หลอดกลีบเลี้ยงยาว 1-1.5 มม. ขยายในผล ยาว 3-4 มม. กลีบบนกลม กลีบล่าง
Yamazaki, T. (1990). Scrophulariaceae. In Flora of Thailand Vol. 5(2): 211. รูปใบหอก ดอกสีม่วงหรือขาว หลอดกลีบดอกยาว 2-3 มม. กลีบบน 4 กลีบ กลีบล่าง
1 กลีบ ขนาดใหญ่กว่ากลีบบน เกสรเพศผู้สั้น 2 อัน ยาว 2 อัน ยื่นพ้นปากหลอด
กลีบดอก โคนมีขนเป็นกระจุก รังไข่มี 4 พู ผลกลม เมล็ดรูปไข่
พบทั่วไปในเอเชียเขตร้อน เป็นวัชพืชและปลูกเป็นผักสวนครัว มีสรรพคุณร้อน
ชาวฮินดูถือเป็นไม้ศักดิ์สิทธิ์ ซึ่งอาจหมายถึงกะเพราชนิดอื่น ๆ ด้วย เช่น กะเพราช้าง
หรือยี่หร่า O. gratissimum L. โหระพา O. basilicum L. และกะเพราแขก O.
kilimandscharicum Baker ex Gürke

สกุล Ocimum L. อยู่ภายใต้วงศ์ย่อย Nepetoideae มีประมาณ 65 ชนิด ส่วนใหญ่
พบในแอฟริกาและอเมริกาใต้ ไทยเป็นพืชพื้นเมืองเพียงชนิดเดียว ชื่อสกุลมาจาก
ภาษากรีก “okimon” ที่ใช้เรียกพืชที่มีกลิ่นหอมเช่นใบโหระพา
กะป้อดอย: ใบเรียงตรงข้าม โคนเว้าตื้น ๆ ดอกออกเป็นกระจุกคล้ายช่อซี่ร่ม หลอดกลีบมีสันเป็นครีบ กลีบดอกรูป
ปากเปิด (ภาพ: ทองผาภูมิ กาญจนบุรี - SSi)
เอกสารอ้างอิง
กะพวมพร้าว Suddee, S., A.J. Paton and J. Parnell. (2005). A taxonomic revision of tribe
Ocimeae Dumort. (Lamiaceae) in continental South East Asia III. Ociminae.
Strobocalyx arborea (Buch.-Ham.) Sch. Bip. Kew Bulletin 60: 26-27.
วงศ์ Asteraceae
ชื่อพ้อง Vernonia arborea Buch.-Ham.
ไม้ต้น สูง 10-15 ม. มีขนสีน�้าตาลแดงตามกิ่งอ่อน แผ่นใบด้านล่าง ก้านใบ
ก้านช่อดอก และวงใบประดับ ใบเรียงเวียน รูปไข่หรือแกมรูปขอบขนาน ยาว
10-25 ซม. ปลายแหลมยาว ก้านใบยาว 1-3.5 ซม. ช่อดอกแบบช่อกระจุกแน่น
แยกแขนง ออกตามปลายกิ่ง ก้านช่อกระจุกสั้น ติดบนวงใบประดับที่เรียงซ้อน
เหลื่อมกันประมาณ 5 วง ยาว 2-3 มม. แต่ละช่อมี 3-5 ดอก ไม่มีใบประดับย่อย
ดอกสีชมพูอมม่วง หลอดกลีบดอกยาว 5-7 มม. ปลายแยกเป็น 5 แฉก รูปขอบขนาน
ยาวประมาณ 1.5 มม. เกสรเพศผู้ 5 อัน ติดภายในหลอดกลีบดอก รังไข่ใต้วงกลีบ
มีช่องเดียว ก้านเกสรเพศเมียแยก 2 แฉก เรียวยาวม้วนงอ ผลแห้งเมล็ดล่อน
รูปไข่กลับ ยาวประมาณ 2 มม. มี 8-10 สัน มีขนยาว แพปพัสเป็นขนแข็ง ติดทน
เรียง 2 วง วงในยาว 5-7 มม. วงนอกสั้น
พบที่อินเดีย เนปาล ศรีลังกา จีนตอนใต้ พม่า เวียดนาม คาบสมุทรมลายู
กะเพรา: ช่อดอกกระจุกรอบแกน กลีบเลี้ยงและกลีบดอกรูปปากเปิด กลีบดอกกลีบบน 4 กลีบ กลีบล่าง 1 กลีบ
และภาคใต้ของไทย ขึ้นตามป่าดิบชื้นหรือริมล�าธาร ความสูงถึงประมาณ 400 เมตร รังไข่มี 4 พู (ภาพ: cultivated - RP)

42

59-02-089_001-112 Ency_new1-3_J-Coated.indd 42 3/1/16 5:08 PM