Page 67 - สารานุกรมพืช ในประเทศไทย (ฉบับย่อ) เฉลิมพระเกียรติสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ E-BOOK โดย พระครูโสภณวีรานุวัตร, ดร. วัดป่า สุพรรณบุรี.

ก้างปลาขาว สารานุกรมพืชในประเทศไทย กาซะลองค�า
Flueggea virosa (Roxb. ex Willd.) Voigt
วงศ์ Euphorbiaceae
ชื่อพ้อง Phyllanthus virosa Roxb. ex Willd.
ไม้พุ่ม สูงได้ถึง 4 ม. แยกเพศต่างต้น กิ่งด้านล่างมักเป็นหนาม หูใบขนาดเล็ก
ติดทน ใบเรียงสลับระนาบเดียว รูปรีหรือรูปไข่กลับ มีนวลด้านล่าง ช่อดอกแบบ
ช่อกระจุกออกตามซอกใบ ไม่มีกลีบดอก ดอกเพศผู้จ�านวนมาก เส้นผ่านศูนย์กลาง
ประมาณ 1.5 มม. กลีบเลี้ยง 5 กลีบ เรียงซ้อนเหลื่อม รูปไข่ สีเขียวอ่อน ก้านดอก
ยาว 2-6 มม. เกสรเพศผู้ 5 อัน ก้านชูอับเรณูยาวประมาณ 2 มม. จานฐานดอก ก้างปลาดิน: ไม้พุ่มเตี้ยเกาะเลื้อยบนพื้นดิน แผ่นใบด่าง กิ่งมีขน ดอกเพศเมียออกเดี่ยว ๆ กลีบเลี้ยงคล้ายสี่เหลี่ยม
เป็นต่อมสีเหลือง 5 ต่อม มีเกสรเพศเมียที่เป็นหมัน ดอกเพศเมียออกเป็นกระจุก ข้าวหลามตัดมน ๆ ปลายเกสรเพศเมียโค้งกลับ (ภาพ: ป่าละอู ประจวบคีรีขันธ์ - RP)
มีได้ถึง 10 ดอก คล้ายดอกเพศผู้ ใหญ่กว่าเล็กน้อย ก้านดอกยาวได้ถึง 1.2 ซม. กาซะลองคำา, สกุล
จานฐานดอกบางเป็นวง รังไข่ 3 ช่อง แต่ละช่องมีออวุล 2 เม็ด ก้านเกสรเพศเมียสั้น Radermachera Zoll. & Moritzi
ยอดเกสร 3 อัน ยาวประมาณ 1 มม. ปลายแยกเป็นแฉก ผลคล้ายผลผนังชั้นในแข็ง
เส้นผ่านศูนย์กลาง 3-5 มม. ผลแก่สีขาว เมล็ดรูปสามเหลี่ยม วงศ์ Bignoniaceae
พบที่แอฟริกา เอเชียเขตร้อน และออสเตรเลีย ในไทยพบทุกภาค ขึ้นตามที่โล่ง ไม้ต้น ใบประกอบ 1-3 ชั้น เรียงตรงข้ามสลับฉาก ช่อดอกแบบช่อแยกแขนง
ชายป่า ข้างถนน ความสูงถึงประมาณ 700 เมตร ทั้งต้นมีสรรพคุณแก้โรคผิวหนัง หรือลดรูปดูคล้ายออกเป็นกระจุก ออกที่ปลายกิ่งหรือตามกิ่ง กลีบเลี้ยงรูปหลอด
อักเสบ แก้ไข้ และโรคปวดข้อ หรือระฆังคล้ายกาบ แฉกลึกไม่เท่ากัน หรือขอบตัด ดอกรูปดอกเข็ม รูปกรวย
หรือรูประฆัง ปลายแยก 5 แฉก คล้ายรูปปากเปิด เกสรเพศผู้ 2 คู่ ยาวไม่เท่ากัน
สกุล Flueggea Willd. มี 14 ชนิด พบในเขตร้อนและกึ่งเขตร้อน ในไทยมีชนิดเดียว และอาจมีที่เป็นหมัน 1 อัน จานฐานดอกเป็นวง รังไข่มี 2 ช่อง ออวุลจ�านวนมาก
ชื่อสกุลตั้งตามนักพฤกษศาสตร์ชาวเยอรมัน Johannes Flüggé (1775-1816) เรียง 2 แถวในแต่ละช่อง ก้านเกสรเพศเมียไม่ยื่นพ้นปากหลอดกลีบดอก ยอดเกสร
รูปลิ้น แยกเป็น 2 แฉก ผลแห้งแตกกลางพู รูปแถบ มีสันเป็นเหลี่ยม 2 สัน ผนังกั้นหนา
เอกสารอ้างอิง เมล็ดแบน มีปีกใสที่ปลายทั้งสองด้าน
Barker, C. and P.C. van Welzen. (2005). Euphorbiaceae (Flueggea). In Flora of
Thailand Vol. 8(1): 299-303.
สกุล Radermachera มีประมาณ 15 ชนิด พบในเอเชียเขตร้อน โดยเฉพาะ
เอเชียตะวันออกเฉียงใต้ ในไทยมี 6 ชนิด ชื่อสกุลตั้งตามนักพฤกษศาสตร์ชาว
ดัตช์ Jacobus C. M. Radermacher (1741-1783)

กาซะลองคำา
Radermachera ignea (Kurz) Steenis
ชื่อพ้อง Mayodendron igneum (Kurz) Kurz, Spathodea igneum Kurz
ไม้ต้น สูง 10-15 ม. ใบประกอบ 2-3 ชั้น ยาว 18-60 ซม. ใบประกอบย่อยมี
3-4 คู่ ใบย่อย 3-5 คู่ รูปไข่แกมรูปขอบขนานหรือรูปใบหอก ยาว 5-12 ซม. เบี้ยว
มักมีต่อมที่โคนด้านหลังใบ ช่อดอกแบบช่อกระจุกสั้น ๆ ออกตามล�าต้นและกิ่ง
มี 5-13 ดอก ดอกสีส้ม ก้านดอกยาว 0.5-1 ซม. กลีบเลี้ยงติดกันประมาณกึ่ง
หนึ่งคล้ายกาบ หลอดกลีบยาว 1.5-2 ซม. ดอกรูปกรวย ยาว 4.5-7 ซม. ปลายแยก
เป็นแฉกรูปกลม ยาวประมาณ 5 มม. เกสรเพศผู้มีขน ก้านชูอับเรณูยาวประมาณ
4.5 ซม. แกนอับเรณูปลายเป็นติ่งแหลม ฝักยาว 30-45 ซม.
ก้างปลาขาว: ดอกเพศเมียออกเป็นกระจุก ก้านเกสรเพศเมียสั้น ยอดเกสร 3 อัน ปลายแยกเป็นแฉก ผลแก่สีขาว
(ภาพผลแก่: ย่านตาขาว ตรัง - RP; ภาพผลอ่อนและดอกเพศเมีย: แม่สอด ตาก - PK) พบที่จีนตอนใต้ ไต้หวัน พม่า ลาว และเวียดนาม ในไทยพบกระจายทุกภาค
ขึ้นตามป่าดิบแล้ง และเขาหินปูน ความสูงถึงประมาณ 1000 เมตร
ก้างปลาดิน
Breynia repens Welzen & Pruesapan เอกสารอ้างอิง
Santisuk, T. (1987). Bignoniaceae. In Flora of Thailand Vol. 5(1): 41.
วงศ์ Phyllanthaceae Zhang, Z.Y. and T. Santisuk. (1998). Bignoniaceae (Mayodendron). In Flora of
ไม้พุ่มเตี้ยเกาะเลื้อยบนพื้นดิน รากออกตามข้อ กิ่งมีขนยาว หูใบยาว 2-3 มม. China Vol. 18: 218.
ติดทน มีขนด้านนอก ใบช่วงโคนรูปคล้ายสี่เหลี่ยมข้าวหลามตัด ยาว 0.6-1 ซม.
กว้าง 0.7-1.5 ซม. ปลายกลม โคนตัด ใบอื่น ๆ รูปรี ยาว 2.4-5.3 ซม. ปลายแหลม
โคนรูปลิ่ม แผ่นใบด่างรูปก้างปลา ด้านล่างมีขน เส้นแขนงใบข้างละ 4-8 เส้น
เรียงจรดกัน ก้านใบยาว 0.7-2 มม. ดอกเพศผู้ออกเดี่ยว ๆ หรือเป็นคู่ตามซอกใบ
ดอกเพศเมียออกเดี่ยว ๆ ก้านดอกยาวประมาณ 4 มม. กลีบเลี้ยงคล้ายสี่เหลี่ยม
ข้าวหลามตัดมน ๆ มีขนด้านนอก 3 กลีบนอกกว้างประมาณ 1.8 มม. ยาวประมาณ
1.4 มม. 3 กลีบในขนาดใหญ่กว่าเล็กน้อย ปลายเกสรเพศเมียโค้งกลับ (ดูข้อมูล
เพิ่มเติมที่ ครามน�้า, สกุล)
พืชถิ่นเดียวของไทย พบทางภาคตะวันตกเฉียงใต้ที่ป่าละอู จังหวัดประจวบคีรีขันธ์
ขึ้นใต้ร่มเงาในป่าดิบแล้ง ความสูงประมาณ 400 เมตร

เอกสารอ้างอิง
van Welzen, P.C. and K. Pruesapan. (2011). Four new species of Breynia
(Phyllanthaceae/Euphorbiaceae sensu lato) and one new combination from กาซะลองค�า: ใบประกอบ 2-3 ชั้น ช่อดอกแบบช่อกระจุกสั้น ๆ ตามล�าต้นและกิ่ง กลีบดอกรูปกรวย กลีบเลี้ยง
Thailand and Malaysia. Thai Forest Bulletin (Botany) 38: 117-119. คล้ายกาบ (ภาพ: แม่แตง เชียงใหม่ - SSi)

47

59-02-089_001-112 Ency_new1-3_J-Coated.indd 47 3/1/16 5:10 PM