Page 71 - สารานุกรมพืช ในประเทศไทย (ฉบับย่อ) เฉลิมพระเกียรติสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ E-BOOK โดย พระครูโสภณวีรานุวัตร, ดร. วัดป่า สุพรรณบุรี.

ก้ามกุ้งภูวัว
สารานุกรมพืชในประเทศไทย

กาฝากเสม็ด พบที่คาบสมุทรมลายู และภาคใต้ตอนล่างของไทยที่ยะลา ปัตตานี นราธิวาส
Helixanthera cylindrica (Jack) Danser ขึ้นตามป่าดิบชื้นหรือริมล�าธาร ความสูงถึงประมาณ 1300 เมตร
วงศ์ Loranthaceae เอกสารอ้างอิง
ชื่อพ้อง Loranthus cylindricus Jack Chen, J. and S.S. Renner. (2007). Melastomataceae. In Flora of China Vol.
13: 377.
กาฝากพุ่ม มีขนกระจายตามข้อกิ่งอ่อนหรือช่อดอก ใบเรียงเกือบตรงข้ามหรือ Renner, S.S., G. Clausing, N. Cellinese and K. Meyer. (2001). Melastomataceae.
คล้ายเรียงรอบข้อ รูปรีหรือรูปไข่ ยาว 5-20 ซม. เส้นแขนงใบชัดเจนทั้งสองด้าน In Flora of Thailand Vol. 7(3): 468-475.
เส้นแขนงใบย่อยเรียงขนานกันไม่ชัดเจน ก้านใบยาว 0.8-3 ซม. ช่อดอกแบบช่อ
กระจะออกตามข้อหรือปลายกิ่ง มีได้ถึง 25 ดอก แกนช่อยาว 5-25 ซม. ใบประดับ
ขนาดเล็ก ก้านดอกยาวได้ถึง 2.5 ซม. กลีบเลี้ยงบางขนาดเล็กติดที่รังไข่ ดอกสีแดง
อมส้ม ด้านในมีสีเหลือง มี 5 กลีบ แยกจรดโคน ยาว 1.5-4 ซม. เกสรเพศผู้ 5 อัน
ก้านชูอับเรณูที่ไม่แนบติดหลอดกลีบดอกยาวกว่าอับเรณูเล็กน้อย อับเรณูรูปแถบ
ยาว 0.5-1.2 ซม. รังไข่รูปทรงกระบอก ยาว 5-8 มม. ก้านเกสรเพศเมียยาวเท่า ๆ
เกสรเพศผู้ ยอดเกสรเป็นตุ่ม
พบที่พม่า ภูมิภาคอินโดจีน คาบสมุทรมลายู และชวา ในไทยพบกระจายทาง
ภาคตะวันออกเฉียงเหนือ ภาคตะวันออกเฉียงใต้ และภาคใต้ ขึ้นเบียนต้นไม้หลายชนิด
ตามชายป่า สวนป่า หรือสวนยางพารา ความสูงถึงประมาณ 1300 เมตร
สกุล Helixanthera Lour. มีประมาณ 35 ชนิด พบในแอฟริกาและเอเชีย ในไทย
มี 8 ชนิด ชื่อสกุลมาจากภาษากรีก “helix” บิดเวียน และ “anthera” อับเรณู ตาม
ลักษณะของอับเรณูรูปแถบ แห้งแล้วคล้ายบิดเวียน
ก้ามกุ้งขน: ล�าต้นสั้น โคนใบรูปหัวใจ ก้านใบและช่อดอกมีขนสากหรือเกลี้ยง ช่อดอกแบบช่อซี่ร่ม เกสรเพศผู้ 8 อัน
อันยาว 4 อัน อันสั้น 4 อัน (ภาพ: ยะลา - RP)
เอกสารอ้างอิง
Barlow, B.A. (2002). Loranthaceae. In Flora of Thailand Vol. 7(4): 680-681. ก้ามกุ้งขน
Begonia cathcartii Hook. f.
วงศ์ Begoniaceae
ไม้ล้มลุก สูงได้เกือบ 1 ม. มีขนสากและขนแยกแขนงสีน�้าตาลแดงหนาแน่น
ตามเหง้า ล�าต้น หูใบ ก้านใบ ช่อดอก ใบประดับ กลีบรวมด้านนอก และผลอ่อน
หูใบรูปไข่ ยาวประมาณ 1 ซม. ติดทน ใบรูปไข่ ยาว 6-20 ซม. ปลายแหลมยาว
โคนรูปหัวใจ แผ่นใบมีขนคล้ายหนาม ก้านใบยาวได้ถึง 25 ซม. ช่อดอกยาว
10-25 ซม. ดอกเพศผู้ 6-8 ดอก ดอกเพศเมีย 2 ดอก ใบประดับรูปไข่ ยาวประมาณ
2 ซม. ติดทน ดอกสีขาวอมชมพู ดอกเพศผู้ก้านยาว 1-2 ซม. มี 4 กลีบ ยาว 1-2 ซม.
กาฝากเสม็ด: ช่อดอกแบบช่อกระจะ กลีบดอก 5 กลีบ แยกจรดโคน อับเรณูรูปแถบ (ภาพ: ละอุ่น ระนอง - RP) เกสรเพศผู้โคนเชื่อมติดกัน ดอกเพศเมียก้านยาว 1.5-2 ซม. มี 5 กลีบดอก ขนาด
ไม่เท่ากัน รูปไข่กลับ ยาว 0.5-1.5 ซม. รังไข่มีขนหนาแน่น ก้านเกสรเพศเมีย 2 อัน
ก้ามกุ้ง, สกุล โคนเชื่อมติดกัน ยอดเกสรบิดเวียน ผลเกลี้ยง ยาวประมาณ 2 ซม. ปีกบนรูปรี
Phyllagathis Blume ยาว 1.5-1.7 ซม. ปีกคู่ล่างแคบ กว้าง 3-4 มม. (ดูข้อมูลเพิ่มเติมที่ ส้มกุ้ง, สกุล)
วงศ์ Melastomataceae พบที่อินเดีย เนปาล ภูฏาน พม่า และภาคเหนือของไทยที่ดอยอินทนนท์
ไม้ล้มลุก ใบเรียงตรงข้าม มักมีขนาดไม่เท่ากัน บางครั้งลดรูปมีใบเดียว ช่อดอก จังหวัดเชียงใหม่ ขึ้นตามป่าดิบเขา ความสูง 1800-2300 เมตร
แบบช่อวงแถวคู่หรือช่อซี่ร่ม ฐานดอกรูปถ้วยมักเป็นเหลี่ยม กลีบเลี้ยงและกลีบดอก เอกสารอ้างอิง
จ�านวนอย่างละ 4 กลีบ พบน้อยที่มี 5 กลีบ กลีบเลี้ยงรูปสามเหลี่ยมขนาดเล็ก Craib, W.G. (1931). Begoniaceae. Florae Siamensis Enumeratio 1: 772.
ส่วนมากติดทน เกสรเพศผู้มี 4 หรือ 8 อัน พบน้อยที่มี 10 อัน ยาวเท่า ๆ กัน
อับเรณูมีรูเปิดด้านบน มีเดือยสั้นเป็นรยางค์ รังไข่ใต้วงกลีบ มี 4 หรือ 5 ช่อง
พลาเซนตารอบแกนร่วม ผลแบบผลแห้งแตก เมล็ดจ�านวนมาก มีตุ่ม

สกุล Phyllagathis มีประมาณ 57 ชนิด พบที่จีนตอนใต้ พม่า ภูมิภาคอินโดจีน
และมาเลเซีย ในไทยมี 5 ชนิด ชื่อสกุลมาจากภาษากรีก “phyllon” ใบ และ
“agathis” ก้อนเส้นด้าย อาจหมายถึงใบออกเป็นกระจุกจากโคนลำาต้นใต้ดิน

ก้ามกุ้งขน
Phyllagathis hispida King ก้ามกุ้งขน: ส่วนต่าง ๆ มีขนหนาแน่น ใบประดับติดทน ผลแก่เกลี้ยง มี 3 ปีก ปีกคู่ล่างแคบ (ภาพ: ดอยอินทนนท์
ไม้ล้มลุก ล�าต้นสั้น มีขนสากหรือเกลี้ยง ใบรูปไข่ ยาว 10-25 ซม. โคนรูปหัวใจ เชียงใหม่ - RP)
ขอบจักซี่ฟันตื้น ๆ เส้นโคนใบ 6-10 เส้น เส้นแขนงใบย่อยแบบขั้นบันได ก้านใบ ก้ามกุ้งภูวัว
ยาวได้ถึง 10 ซม. ช่อดอกแบบช่อซี่ร่ม มีขนสากหรือเกลี้ยง ก้านช่อยาว 4-10 ซม. Phyllagathis nanakorniana Wangwasit, Norsaengsri & Cellin.
ฐานดอกยาวประมาณ 1 ซม. กลีบเลี้ยงร่วงเร็ว ดอกสีชมพูอมม่วงหรือสีขาว กลีบรูปไข่
ยาวประมาณ 1.3 ซม. เกสรเพศผู้ 8 อัน อันสั้น 4 อัน ติดบนกลีบเลี้ยง ยาวประมาณ วงศ์ Melastomataceae
5 มม. อันยาว 4 อัน ติดบนกลีบดอก ยาวประมาณ 1.2 ซม. รวมเดือย มีเกล็ด ไม้ล้มลุกขนาดเล็ก มีใบเดียว รูปหัวใจ กว้าง 3.5-15 ซม. ยาว 2.7-12.5 ซม.
4 อันรอบโคนก้านเกสรเพศเมีย รังไข่มี 4 ช่อง ผลรูปรียาวประมาณ 6 มม. เมล็ด ขอบมีติ่งแหลมตามปลายเส้นแขนงใบ แผ่นใบด้านล่างมักมีสีน�้าตาลแดง เส้นโคนใบ
ยาวประมาณ 1 มม. ข้างละ 3-5 เส้น ก้านใบยาวได้ถึง 6.5 ซม. ช่อดอกออกจากเหง้า มี 1-3 ช่อ

51

59-02-089_001-112 Ency_new1-3_J-Coated.indd 51 3/1/16 5:10 PM